O'zbekistonda ko'p o'lchovli kambag'allik bo'yicha global muloqot bo'lib o'tadi

27-29-avgust kunlari 60 dan ortiq mamlakatlardan kelgan mutaxassislar kambag'allik muammosining murakkab jihatlarini muhokama qilish uchun yig'ilishadi, deb xabar bermoqda "Dunyo" AA.

BRMning 1-maqsadi — 2030-yilga kelib butun dunyo bo'ylab kambag'allikning har qanday shakliga barham berishdan iborat. Geosiyosiy beqarorlik, ta’minot zanjiri va oziq-ovqat tarmog'idagi uzilishlar bilan bog'liq muammolar ko'plab rivojlanayotgan mamlakatlar o'z maqsadlariga erishish uchun yengib o'tishlari kerak bo'lgan asosiy to'siqlarni ifodalaydi. Ushbu muammolar taraqqiyotni sekinlashtirishi, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga jiddiy to'siqlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu jarayonda kambag'allik sabablarini aniqlash, ularning ta’sirini baholash va har bir aniq mamlakatda ularni bartaraf etish choralarini ko'rish muhim rol o'ynaydi.

Shu maqsadda har bir mamlakatda kambag'allikni uning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda batafsilroq baholash uchun 2010-yilda Oksford kambag'allikka qarshi kurashish va inson kapitalini rivojlantirish tashabbusi (OPHI) va BMT Taraqqiyot dasturi tomonidan ishlab chiqilgan Global ko'p o'lchovli kambag'allik indeksi joriy etildi. U aholi duch keladigan kambag'allikning tarqalishi va intensivligini baholash uchun sog'liqni saqlash, ta’lim va turmush darajasi ko'rsatkichlaridan foydalanadi. MPI aholining kambag'allik indeksini almashtirdi, u 100 dan ortiq rivojlanayotgan mamlakatlarda allaqachon qo'llanilgan va Inson taraqqiyoti indeksi (HDI) bilan birgalikda Inson taraqqiyoti hisobotida nashr etilgan.

2013-yilda 63 mamlakat va 30 dan ortiq xalqaro tashkilotlarni birlashtirgan Ko'p o'lchovli kambag'allik bo'yicha Global hamkorlik tarmog'i (Multidimensional Poverty Peer Network (MPPN) tashkil etilgan bo'lib, u siyosatchilarga ko'p o'lchovli kambag'allikni baholashda, uni kamaytirish bo'yicha yanada samarali chora-tadbirlarni ishlab chiqishda yordam beradi. Ushbu tarmoq doirasidagi yillik uchrashuvlar Berlin (2014-y.), Kartaxene (2015-y.), Akapulko (2016-y.), Pekin (2017-y.), Yoxannesburg (2018-y.), Mae (2019-y.) va Santyagoda (Chili) 2021-yilda bo'lib o'tgan. Shu kabi uchrashuv joriy yilda O'zbekistonda ham bo'lib o'tadi.

O'zbekistonda kambag'allikni qisqartirish trayektoriyasi

O'zbekiston kambag'allikni qisqartirish masalalari bilan faol shug'ullana boshladi. Kambag'allik birinchi marta Prezidentning 2020-yildagi Murojaatnomasida mamlakat uchun o'ta muhim masala sifatida rasman tan olindi. O'sha paytda 6 millionga yaqin odam kambag'al bo'lib, mehnatga layoqatli aholining 41% norasmiy sektorda band edi.

"Ijtimoiy himoyaning yagona reyestri" axborot tizimining yaratilishi aholini ijtimoiy qo'llab-quvvatlashni sezilarli darajada kuchaytirish imkonini berdi. 2017-yilda ijtimoiy yordam olgan oilalar soni 500 mingni tashkil etgan bo'lsa, 2023-yilga kelib bu ko'rsatkich 2,3 millionga yetgan. 2018-yildan 2023-yilgacha ijtimoiy nafaqalar bo'yicha xarajatlar 3,7 barobarga sezilarli darajada oshdi.

Yangi ish o'rinlari yaratish maqsadida tadbirkorlikni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash orqali kambag'allik muammosini bartaraf etish uchun "Har bir oila – tadbirkor" hamda "20 ming tadbirkor va 500 ming malakali mutaxassis" dasturlari ishga tushirildi. Shuningdek, o'z biznesini yo'lga qo'yayotgan ayollarni rag'batlantirish va qo'llab-quvvatlash maqsadida tadbirkor ayollarga ham alohida yordam ko'rsatilmoqda. 

2022-yilda eng kichik ma’muriy birlik – mahallalar darajasida kambag'allikni kamaytirish va tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan "Mahallabay" milliy tizimi joriy etildi, ularning soni mamlakatimizda qariyb 9,4 mingtani tashkil etadi. 2022-2024-yillarda tizim tomonidan 977,6 mingta oilaviy tadbirkorlik loyihalariga 1,7 milliard dollar miqdorida mikrokreditlar, shuningdek, 152 ming nafar aholiga qariyb 52 million dollarlik subsidiyalar ajratildi. Ushbu tizimning joriy etilishi tufayli 2021-yil boshidan buyon O'zbekistonda kambag'allik darajasi 17 foizdan 11 foizga sezilarli darajada kamaydi. Deyarli 2 millionga yaqin odam kambag'allikdan chiqarildi.

Ko'p o'lchovli kambag'allikni hisobga olish zarurati

O'zbekistonda kambag'allikni qisqartirish bo'yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlar davomida hukumat kambag'allik omillari va mezonlarini aniqroq hisobga olish zaruratiga duch keldi, bu esa, bir tomondan, kambag'allikni keltirib chiqaruvchi omillarga qarshi yanada maqsadli kurashish, boshqa tomondan, yordam oluvchilar doirasini yanada manzilli aniqlash va aholining eng ehtiyojmand qatlamiga maqsadli yordam ko'rsatish imkonini beradi.

Shu bois, kambag'allikka qarshi yanada samarali kurashishga imkon beruvchi vositalar va uslublarni takomillashtirish maqsadida O'zbekiston hukumati BRM 1 ga muvofiq kambag'allikni bartaraf etish ishidagi rivojlanishni jadallashtirish vositasi sifatida ko'p o'lchovli kambag'allik konsepsiyasini rasman tan oldi, chunki pul ko'rsatkichlari qatorida kambag'allikning ko'p o'lchovli ko'rsatkichlaridan foydalanish ehtiyojmand shaxslarni yanada samarali baholash va tegishli aralashuv choralarni ishlab chiqishga xizmat qiladi.

Ushbu yo'nalishda O'zbekistonda birinchi marta Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (CERR), BMTTD, Oksford tashabbusi, UNICEF va UNICEF Innosenti instituti hamkorligida amalga oshirilayotgan Ko'p o'lchovli kambag'allik indeksini o'lchash loyihasi boshlandi. Hozirgi kunda ko'p o'lchovli kambag'allikni o'lchash metodologiyasi ko'p o'lchovli va pul ko'rsatkichlarini hisoblash uchun O'zbekiston Statistika agentligining uy xo'jaliklari budjeti so'rovnomasi bilan integratsiya qilinmoqda.

Xalqaro e’tirof

O'zbekistonda kambag'allik muammosining jiddiyligi va uni hal etishda erishilgan yutuqlardan kelib chiqib, 27-28-avgust kunlari Toshkentda va 29-avgust kuni Samarqandda Ko'p o'lchovli kambag'allik masalalari bo'yicha xalqaro hamkorlik tarmog'ining 9 yillik yuqori darajadagi anjumanini o'tkazish to'g'risida qaror qabul qilinganligi bejiz emas. Yuqori darajadagi tadbirda jahon yetakchilari, siyosatchi va iqtisodchilar, yetakchi olim va mutaxassislar ishtirok etadi. Tadbir Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (CERR) tomonidan BMTTD va Oksford kambag'allikka qarshi kurashish va inson kapitalini rivojlantirish tashabbusi (OPHI) ishtirokida tashkil etildi. O'zbekiston kambag'allikka qarshi kurashning muhim masalalarini muhokama qilish uchun dunyoning yetakchi ekspertlari va yetakchilarini birlashtiradigan maydonga aylanadi. Muhokamalar global miqyosda kambag'allikka qarshi kurash strategiyalarini takomillashtirish bo'yicha tajriba va natijalarni almashishga qaratilgan.

O'zbekistonni mezbon davlat sifatida tanlash xalqaro hamjamiyat tomonidan mamlakatda kambag'allikni kamaytirish sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarni tan olish, shuningdek, Barqaror rivojlanish maqsadlariga muvofiq kambag'allikni bartaraf etishda taraqqiyotni jadallashtirish vositasi sifatida Ko'p o'lchovli kambag'allik konsepsiyasini amalga oshirishdagi muvaffaqiyatlarni anglatadi, bu esa tajriba almashish uchun yangi imkoniyatlar ochadi.

Shu munosabat bilan Samarqand va Toshkentda 9-oliy darajadagi yig'ilishning o'tkazilishi 2020-yilda boshlangan O'zbekistonda kambag'allikni kamaytirish bo'yicha amalga oshirilayotgan muvaffaqiyatli ishlarning davomi sifatida ko'rib chiqilishi kerak, uning samaradorligi xalqaro Yevropa hamjamiyati tomonidan Parij va Londonda allaqachon e’tirof etilgan. Ushbu ish xalqaro tashkilotlar va ekspertlar hamjamiyati bilan yaqin hamkorlikda olib borilmoqda. Toshkent va Samarqandda ko'p o'lchovli kambag'allik masalalarini muhokama qilish O'zbekistonda ham, xalqaro miqyosda ham kambag'allik muammosini jadal hal etishga yangi muhim turtki berishga qaratilgan.